Masz pytania?

Jak sobie radzić ze skutkami ubocznymi leczenia onkologicznego?

Skutki uboczne mogą pojawić się bez względu na rodzaj zastosowanej terapii. Jak sobie z nimi radzić, wyjaśnia dr n. o zdr. Monika Ameryk, dietetyk onkologiczny, specjalizująca się w zagadnieniach dietetycznych powiązanych z gastroenterologią i onkologią. Nasza ekspertka odpowiada na pytania często zadawane przez pacjentów onkologicznych.

• „Czuję się ciągle zmęczona, nawet wtedy, kiedy śpię długo nie czuje się zregenerowana, jest mi słabo mam uczucie ciężkości w rękach i nogach, nie mogę się na niczym skupić, jestem smutna, sfrustrowana, mam problemy z pamięcią. Wkurza mnie to, bo przecież moje leczenie jest na dobrej drodze. Chcę coś zrobić ze sobą, a nie mogę. Czy to normalne?”

  Prawdopodobnie cierpi Pani na zmęczenie związane z chorobą nowotworową (CRF, cancer-related fatigue). Może ono dotyczyć większości pacjentów onkologicznych w trakcie leczenia, osób w zaawansowanej fazie choroby oraz… co trzeciego ozdrowieńca. Wiele osób nie zgłasza tego problemu lekarzowi, uważając to za „normalny” objaw ciężkiej choroby. Zanim jednak zostaną podjęte działania w kierunku przewlekłego zmęczenia związanego z chorobą należy wykluczyć inne potencjalne przyczyny zmęczenia np. niedokrwistość lub zaburzenia endokrynologiczne – dlatego też warto powiedzieć o tym objawie swojemu lekarzowi. Najczęściej w przypadku zdiagnozowania CRF edukuje się pacjenta na temat ww. stanu, dodatkowo uczy się chorego racjonalnego wykorzystania zasobów energetycznych („zarządzania naszą siłą”) oraz tego, jak planować efektywny wypoczynek. Jednocześnie – co może wydawać się bardzo trudne – wprowadza się większą aktywność fizycznej. Aktywizacja powinna być wprowadzana bardzo stopniowo przez wykwalifikowanego fizjoterapeutę. Dodatkowo może Pani wspomóc się odpowiednim żywieniem, dietą wysokobiałkową (jeśli nie ma przeciwwskazań), odpowiednią podażą płynów oraz witamin i składników mineralnych. Warto również pamiętać o wsparciu psychoonkologa, ponieważ razem z ww. zaleceniami takie wsparcie może przynieść najlepsze korzyści.

• „Jestem w trakcie chemioterapii, staram się jeść, ale ciągle mi niedobrze i bardzo sporadycznie wymiotuje nawet po posiłkach, na które miałem ochotę pół godziny wcześniej. Czy mogę się jakoś wspomóc? Od tego niejedzenia jestem coraz słabszy i chudnę...”

  Niestety nudności i wymioty to jedne z najczęstszych dolegliwości podczas leczenia onkologicznego, ale mogą być również spowodowane umiejscowieniem guza. Czasem długotrwałe mdłości okazują się bardziej dokuczliwe od krótkich epizodów wymiotów. Przyczyn wymiotów jest dosyć sporo, dlatego też zidentyfikowanie przyczyny może pozwolić na lepsze dobranie terapii. Do przyczyn nudności i wymiotów mogą należeć podrażnienia gardła i przełyku wywołane grzybicą, która jest konsekwencją leczenia, powodem może być również utrudnione odkrztuszanie wydzieliny oskrzelowej, zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego (np. refluks „zgaga”), zaburzenia metaboliczne, infekcje, wzmożone ciśnienie wewnątrzczaszkowe czy działania niepożądane leków (np. opioidów). Mechanizmy działania leków przeciwwymiotnych są bardzo różne, dlatego też niezbędna jest konsultacja z lekarzem. Być może profilaktyczne leki, które otrzymał Pan w warunkach szpitalnych nie są skuteczne w Pana przypadku i można zastosować zmianę farmakoterapii. Z dodatkowych wskazówek, które warto zastosować to:

  • zmniejszenie bodźców zapachowych otoczeniu, czyli unikanie odświeżaczy powietrza, świec zapachowych, kadzidełek, środków czystości o intensywnym zapachu, przygotowywanie posiłków bez Pana obecności,
  • wietrzenie pomieszczeń,
  • podawanie posiłków w mniejszych porcjach, a w większej częstotliwości,
  • serwowanie posiłków w temperaturze pokojowej (ich woń jest mniej dokuczliwa),
  • indywidualnie dobrane zalecenia dietetyczne,
  • herbatka imbirowa przed posiłkiem,
  • suchary zjedzone jeszcze w łóżku (na siedząco, przed zmianą pozycji na stojącą) przed posiłkiem,
  • 2-3 migdały (jeśli nie ma przeciwwskazań),
  • czarna herbata popijana małymi łykami.

• „Jestem w trakcie chemioterapii, czuje się nieźle, nawet dopisuje mi apetyt. Mam tylko problem z jamą ustną: bardzo mnie boli podczas jedzenia, szczególnie kiedy jem kwaśne produkty, a mam na nie teraz straszną ochotę. Co mogę zrobić, żeby poprawić mój komfort? Czy taka sytuacja będzie się długo utrzymywać?”

  Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej jako powikłanie leczenia onkologicznego dotyczy od 20 do 40% pacjentów. Kiedy stosowana jest chemioterapia w wysokich dawkach, może nawet dotyczyć 4 na 5 osób i niemal u każdego pacjenta, który poddawany jest radioterapii z powodu nowotworów umiejscowionych w okolicach głowy i szyi. Objawy, które opisałaś są typowe dla występującego zapalenia jamy ustnej (zaczerwienienie błony śluzowej, suchość, nadżerki, owrzodzenia itp.). Niedogodności, o których pisałaś, mogą pojawić się podczas leczenie i trwać nawet kilka miesięcy po jego zakończeniu. Podstawą w tym przypadku jest właściwe dbanie o higienę ustną, stosowanie szczoteczek z miękkim włosiem, unikanie środków drażniących (np. produkty marynowane w occie) i ostrych przypraw, a także alkoholu i palenia tytoniu. Należy pamiętać o prawidłowym nawodnieniu – tu dobrze sprawdzą się płyny w temperaturze pokojowej. Unikamy napojów gazowanych, kwaśnych oraz gorących. Pozytywne odczucia może dawać ssanie kostek lodu – jednak należy pamiętać, aby ich nie przetrzymywać w 1 miejscu zbyt długo, żeby nie nasilić podrażnień. Komponując posiłki pamiętajmy, aby dobierać produkty o delikatnej teksturze. Zrezygnujmy więc z bułek z ziarnem czy chrupkiego pieczywa. Możliwe jest czasowe przejście na dietę płynną lub papkowatą (ale warto pamiętać, aby była to dieta pełnowartościowa, np. miksowane zupy mogą być niewystarczające). Bardzo często niezbędne jest włączenie leczenia farmakologicznego, więc nie zwlekaj z poinformowaniem lekarza o swoich dolegliwościach. Ograniczanie spożywania pokarmów z powodu zapalanie jamy ustnej może prowadzić do niedożywienia, które będzie negatywnie wpływać na stan zdrowia oraz postępy leczenia.

• „Po drugiej chemioterapii wszystko zaczęło przeze mnie przelatywać. Chodzę do toalety 10-12 razy dziennie i wypróżniam się praktycznie wodą. Jak sobie pomóc?"

  Biegunkę definiujemy jako oddawanie płynnego, półpłynnego lub papkowatego stolca co najmniej 3 razy na dobę. U pacjentów onkologicznych biegunka może występować z kilku powodów: przyczyną może być sama choroba nowotworowa, choroby współistniejące i tak, jak w Pana przypadku, leczenie onkologiczne. Bardzo ważne jest, aby w miarę możliwości ustalić, co jest przyczyną. Dlatego też proszę dokładnie powiedzieć swojemu lekarzowi, od kiedy ona trwa, jak często występują wypróżnienia, jaka jest konsystencja stolca i czy nie towarzyszą temu objawy dodatkowe, jak: gorączka, silny ból brzucha, krew w stolcu czy osłabienie. Szczególnie istotne jest wychwycenie potencjalnie infekcyjnego charakteru biegunki, kiedy pojawia się krew w kale, występują leukocyty i markery zapalne (możliwa infekcja Clostridium difficile). Być może konieczne będzie zastosowanie leczenia farmakologicznego lub hospitalizacja w przypadku braku poprawy przez kilka dni. Jednak bez względu na przyczynę występowania biegunki niezwykle istotne jest nawodnienie. W przypadku uporczywych biegunek sama woda nie wystarczy, należy stosować elektrolity (do kupienia w aptece). Jeśli biegunka utrzymuje się przez kilka dni, często konieczne okazuje się nawadnianie dożylne.

  Podczas biegunek należy unikać soków owocowych, słodkich napojów oraz dużych porcji owoców, które ze względu na duże zawartości cukrów prostych mogą nasilać wzdęcia i biegunki (nasilony proces fermentacji). W celu uzupełnienia płynów należy posilać się zmiksowanymi zupami na bazie ryżu, marchewkami, ziemniakami, dynią, cukinią w temperaturze pokojowej. Zaleca się spożywanie jasnego pieczywa i unikanie pełnoziarnistego oraz tego na zakwasie. Należy pamiętaj o pełnowartościowym białku (więcej informacji tutaj). Pomocny może być napar z czarnej herbaty oraz suszonych jagód (świeże mają działanie rozwalniające). W początkowych okresach warto spożywać owoce gotowane, nie dosładzane np. mus z jabłek i lekko zielone banany. Można również zapytać lekarza, czy nie widzi przeciwwskazań do włączenia probiotyków.