Jakie są sposoby leczenia raka podstawnokomórkowego i kolczystokomórkowego?
Łatwo poczuć zagubienie w trakcie leczenia, dlatego pozwól, że poprowadzimy Cię przez nie krok po kroku. Ważne, abyś pamiętał/a, że każda choroba jest inna. Znajdziesz tu informacje zgodne z aktualną wiedzą medyczną. Pamiętaj, aby nie porównywać się z innymi pacjentami, ponieważ przebieg leczenia każdej osoby jest inny.
Przy podejmowaniu decyzji o sposobie leczenia raka podstawnokomórkowego i kolczystokmórkowego należy wziąć pod uwagę wiele czynników:
stadium raka;
to, czy masz obniżoną odporność;
to, czy używasz tytoniu;
Twój ogólny stan zdrowia.
Ważną rolę przy wyborze możliwości leczenia raka podstawnokomórkowego i raka płaskonabłonkowego odgrywają także :
Jak oceniamy stopnie zaawansowania raka podstawnokomórkowego i raka kolczystokomórkowego?
Ocena stopnia zaawansowania raka podstawnokomórkowego i raka płaskonabłonkowego skóry jest istotna przy wyborze leczenia i ocenie rokowania. W przypadku tych nowotworów zależy ona od lokalizacji zmiany. Ocena stopnia zaawansowania raka skóry powieki różni się od oceny stopnia zaawansowania raka podstawnokomórkowego i raka płaskonabłonkowego występujących na innych obszarach głowy lub szyi. Nie ma systemu oceny stopnia zaawansowania raka skóry, występującego w innych lokalizacjach niż na głowie lub szyi.
Stopnie zaawansowania raka znajdującego się na głowie lub szyi:ZwińRozwiń
Stopień 0 (rak „in situ”)
Nieprawidłowe komórki znajdują się w płaskonabłonkowej lub podstawowej warstwie komórkowej naskórka. Te nieprawidłowe komórki mogą stać się rakiem i rozprzestrzeniać się w pobliskiej normalnej tkance. Etap 0 nazywany jest również rakiem „in situ”, czyli ograniczonym do jednego miejsca.
Stopień I
Rozpoznajemy już raka, a guz ma 2 centymetry lub mniej.
Stopień II
Guz jest już większy niż 2 cm, ale nie większy niż 4 centymetry.
Stopień III
W stopniu III stwierdza się jeden z następujących elementów:
1. Guz jest większy niż 4 centymetry lub rak rozprzestrzenił się na tkankę pokrywającą nerwy poniżej skóry właściwej lub rozprzestrzenił się poniżej tkanki podskórnej lub rozprzestrzenił się na kość, a kość ma niewielkie uszkodzenie. Rak mógł również rozprzestrzenić się na jeden węzeł chłonny po tej samej stronie ciała co guz – węzeł ma 3 centymetry lub mniej, a rak nie przekracza torebki węzła chłonnego.
Lub:
2. Guz ma 4 centymetry lub mniej. Rak rozprzestrzenił się na jeden węzeł chłonny po tej samej stronie ciała co guz, a węzeł ma 3 centymetry lub mniej.
Stopień IV
W stopniu IV stwierdza się jeden z następujących elementów:
1. Guz ma dowolną wielkość, a rak mógł rozprzestrzenić się na kość, a kość ma niewielkie uszkodzenie lub na tkankę pokrywającą nerwy poniżej skóry właściwej lub poniżej tkanki podskórnej i rak rozprzestrzenił się na węzły chłonne w następujący sposób:
– jeden węzeł chłonny po tej samej stronie ciała co guz, dotknięty węzeł ma 3 centymetry lub mniej, a rak przekroczył torebkę węzła chłonnego; lub
– jeden węzeł chłonny po tej samej stronie ciała co guz, dotknięty węzeł jest większy niż 3 centymetry, ale nie większy niż 6 centymetrów, a rak nie przekroczył torebki węzła chłonnego; lub
– więcej niż jeden węzeł chłonny po tej samej stronie ciała co guz, dotknięte węzły mają 6 centymetrów lub mniej, a rak nie przekroczył torebki węzłów chłonnych; lub
– jeden lub więcej węzłów chłonnych po przeciwnej stronie ciała niż guz lub po obu stronach ciała, dotknięte węzły mają 6 centymetrów lub mniej, a rak nie przekracza torebki węzłów chłonnych.
2. Guz ma dowolną wielkość, a rak może rozprzestrzenić się na tkankę pokrywającą nerwy poniżej skóry właściwej lub poniżej tkanki podskórnej, szpik kostny lub do kości, w tym dna czaszki. Też:
– rak rozprzestrzenił się na jeden węzeł chłonny większy niż 6 centymetrów, a rak nie przekroczył torebki węzła chłonnego; lub
– rak rozprzestrzenił się na jeden węzeł chłonny po tej samej stronie ciała co guz, dotknięty węzeł jest większy niż 3 centymetry, a rak przekroczył torebkę węzła chłonnego; lub
– rak rozprzestrzenił się na jeden węzeł chłonny po przeciwnej stronie ciała jako guz, dotknięty węzeł ma dowolną wielkość, a rak rozprzestrzenił się na zewnętrzne pokrycie węzła chłonnego; lub
– rak rozprzestrzenił się na więcej niż jeden węzeł chłonny po jednej lub obu stronach ciała, a rak przekroczył torebkę węzłów chłonnych.
3. Guz ma dowolną wielkość, a rak rozprzestrzenił się na szpik kostny lub kość, w tym dno czaszki, a kość została uszkodzona. Rak mógł również rozprzestrzenić się na węzły chłonne; lub
4. Rak dał zmiany przerzutowe na inne części ciała, takie jak płuca.
Stopnie zaawansowania raka na powiece:ZwińRozwiń
Stopień 0 (rak „in situ”)
Nieprawidłowe komórki znajdują się w naskórku, zwykle w warstwie komórek podstawnych. Te nieprawidłowe komórki mogą stać się rakiem i rozprzestrzeniać się w pobliskiej normalnej tkance. Etap 0 nazywany jest również rakiem „in situ”.
Stopień I
Stopień I podzielony jest na stopień IA i IB.
Stopień I A: Guz ma 10 milimetrów lub mniej i może rozprzestrzenić się na krawędź powieki, gdzie znajdują się rzęsy, do tkanki łącznej w powiece lub do pełnej grubości powieki.
Stopień I B: Guz jest większy niż 10 milimetrów, ale nie większy niż 20 milimetrów; nie rozprzestrzenił się na krawędź powieki, gdzie znajdują się rzęsy, ani na tkankę łączną w powiece.
Stopień II
Stopień II podzielony jest na stopień IIA i IIB:
W stopniu IIA stwierdza się jeden z następujących elementów:
– guz jest większy niż 10 milimetrów, ale nie większy niż 20 milimetrów i rozprzestrzenił się na krawędź powieki, gdzie znajdują się rzęsy, do tkanki łącznej w powiece lub do pełnej grubości powieki; lub
– guz jest większy niż 20 milimetrów, ale nie większy niż 30 milimetrów i mógł rozprzestrzenić się na krawędź powieki, gdzie znajdują się rzęsy, do tkanki łącznej w powiece lub do pełnej grubości powieki.
W stopniu IIB guz może mieć dowolną wielkość i rozprzestrzenił się na oko, oczodół, zatoki, kanały łzowe lub mózg lub do tkanek podtrzymujących oko.
Stopień III
Stopień III podzielony jest na stopień IIIA i IIIB:
Stopień IIIA: Guz może mieć dowolną wielkość i może rozprzestrzenić się na krawędź powieki, gdzie znajdują się rzęsy, do tkanki łącznej w powiece lub do pełnej grubości powieki, lub do oka, oczodołu, zatok, dróg łzowych lub mózgu, lub do tkanek podtrzymujących oko. Rak rozprzestrzenił się na jeden węzeł chłonny po tej samej stronie ciała co guz, a węzeł ma 3 centymetry lub mniej.
Stopień IIIB: Guz może mieć dowolną wielkość i mógł rozprzestrzenić się na krawędź powieki, gdzie znajdują się rzęsy, do tkanki łącznej w powiece lub do pełnej grubości powieki, lub do oka, oczodołu, zatok, dróg łzowych lub mózgu, lub do tkanek podtrzymujących oko. Rak rozprzestrzenił się na węzły chłonne w następujący sposób:
-jeden węzeł chłonny po tej samej stronie ciała co guz, a węzeł jest większy niż 3 centymetry; lub
-więcej niż jeden węzeł chłonny po przeciwnej stronie ciała niż guz lub po obu stronach ciała.
Stopień IV
Rak dał zmiany przerzutowe na inne części ciała, takie jak płuca.
Jakie są metody leczenia raka skóry?
W przypadku raka skóry celem leczenia jest doszczętne usunięcie tkanek nowotworowych. Chirurgia jest często najszybszą oraz najskuteczniejszą metodą do osiągnięcia celu. Jednak wybierając strategię działania lekarz musi uwzględnić wiele czynników: Twój wiek, ewentualne obciążenia internistyczne, aspekt psychologiczny oraz estetyczny. Dlatego w niektórych przypadkach dopuszczalne jest zastosowanie alternatywnych wobec wycięcia metod leczenia (w szczególności w przypadku raków o niskim ryzyku nawrotu).
Wyróżnia się następujące metody leczenia:
Leczenie powierzchowneZwińRozwiń
W przypadku raka kolczystokomórkowego i raka podstawnokomórkowego, charakteryzujących się małym ryzykiem nawrotu, można rozważyć zastosowanie powierzchownych metod leczenia, które polegają na zastosowaniu leków. Ze względu na gorszą skuteczność tych metod, ich użycie należy ograniczyć do pacjentów, u których istnieją przeciwwskazania do stosowania metod podstawowych (przede wszystkim chirurgicznych).
Powierzchowne metody leczenia polegają na zastosowaniu takich leków jak: 5-fluorouracyl, imikwimod miejscowo przez okres 6–8 tygodni), diklofenak, peeling chemiczny, terapia fotodynamiczna.
Leczenie miejscoweZwińRozwiń
Radykalne wycięcie chirurgiczneZwińRozwiń
Pozostaje nadal „złotym standardem”! Wycięcie z oceną histopatologiczną marginesów chirurgicznych jest najczęściej stosowaną metodą leczenia raka skóry (zarówno w przypadku wysokiego, jak i niskiego ryzyka nawrotu). Zaleca się zachowanie marginesu operacyjnego wynoszącego co najmniej 4 mm w przypadku raka podstawnokomórkowego BCC i 6 mm w przypadku raka kolczystokomórkowego SCC. W odniesieniu do raka należącego do grupy wysokiego ryzyka zaleca się śródoperacyjną kontrolę doszczętności (chirurgia mikrograficzna Mohsa). Jeżeli nie ma takiej możliwości, rekomenduje się szersze marginesy wycięcia — 10 mm. W przypadku gdy tak rozległe marginesy niezmienionej nowotworowo skóry wpływają na efekt kosmetyczny, można rozważyć wycięcie radykalne z mniejszym marginesem (margines R0), gdyż taki margines wymagany jest w przypadku operacji metodą chirurgii mikrograficznej Mohsa.
Chirurgia mikrograficzna wg MoshaZwińRozwiń
Metoda ta polega na stopniowym wycinaniu guza z oceną skrawków pochodzących z brzegów oraz dna loży po guzie w trakcie operacji. Poszczególne wycinki są szczegółowo oznakowywane, aby w następstwie uzyskanych wyników poszerzyć wyłącznie te marginesy operacyjne, w których stwierdzono komórki nowotworowe. Procedura ta pozwala na radykalne wycięcie guza z możliwie największym zaoszczędzeniem tkanek zdrowych – jest to metoda bardzo czasochłonna.
RadioterapiaZwińRozwiń
Może być postępowaniem alternatywnym, jeśli istnieją przeciwwskazania do zabiegu operacyjnego lub jeśli nie wyrażasz zgody na leczenie chirurgiczne. Jednocześnie radioterapia może być postępowaniem z wyboru w nowotworach nieoperacyjnych, a także może być stosowana w celu uzyskania lepszego efektu kosmetycznego i zachowania funkcji danego obszaru (głównie u pacjentów po 60. rż.).
Radioterapię uzupełniającą stosuje się w przypadkach zaawansowanych lokoregionalnie raków skóry (w szczególności, gdy stwierdza się naciekanie okołonerwowe), po wycięciu węzłów chłonnych z powodu przerzutów raka kolczystokomórkowego (SCC) do regionalnych węzłów chłonnych, a także wówczas, gdy operacja była niedoszczętna i nie ma możliwości radykalizacji chirurgicznej.
Wadą radioterapii jest występowanie powikłań, które mają tendencję do nasilania się w miarę upływu czasu. Należy do nich m.in. skórny odczyn popromienny — ostry w postaci rumienia, złuszczania na sucho i mokro, a w niektórych przypadkach także martwicy skóry, oraz późny z teleangiektazjami, zmianami pigmentacyjnymi (trwałe przebarwienia skóry) oraz zwłóknieniem. Efekt kosmetyczny może tym samym ulec pogorszeniu wraz z upływem czasu. Istotnym powikłaniem jest potencjalna możliwość indukcji nowotworów wtórnych, przede wszystkim niebarwnikowych nowotworów skóry, zwłaszcza w przypadku napromieniania w młodym wieku.
Leczenie systemoweZwińRozwiń
Leczenie celowane
U pacjentów z rakiem podstawnokomórkowym w fazie rozsiewu, a także u pacjentów z regionalnie zaawansowanym rakiem kolczystokomórkowym, którzy wyczerpali możliwości leczenia chirurgicznego i radioterapii, należy rozważyć leczenie wismodegibem (drobnocząsteczkowym inhibitorem szlaku Hedgehog). Lek ten (w dawce 150 mg/d.) wydłużał czas do progresji choroby, z obiektywnymi odpowiedziami wynoszącymi 30–60%.
Immunoterapia
Immunoterapia to leczenie wykorzystujące układ odpornościowy pacjenta do walki z nowotworem. W leczeniu raka skóry stosuje się różne rodzaje immunoterapii: Inhibitory immunologicznych punktów kontrolnych blokują białka zwane punktami kontrolnymi, które są wytwarzane przez niektóre typy komórek układu odpornościowego, takie jak komórki T i niektóre komórki nowotworowe. PD-1 to białko znajdujące się na powierzchni limfocytów T, które pomaga kontrolować reakcje immunologiczne organizmu. PD-L1 to białko występujące w niektórych typach komórek nowotworowych. Kiedy PD-1 przyłącza się do PD-L1, powstrzymuje limfocyt T przed zabiciem komórki nowotworowej. Inhibitory PD-1 i PD-L1 uniemożliwiają łączenie się białek PD-1 i PD-L1. Dzięki temu limfocyty T zabijają komórki nowotworowe.
Cemiplimab to inhibitor PD-1 stosowanych w leczeniu raka płaskonabłonkowego skóry, który jest miejscowo zaawansowany i nie ma możliwości go wycięcia lub dał zmiany przerzutowe na inne części ciała.
W Polsce dostępny jest program lekowy dla chorych na raka skóry, u których nie jest możliwe leczenie chirurgiczne lub radioterapia, albo u których rozpoznano przerzuty odległe choroby. Pacjenci z rozpoznaniem raka podstawnokomórkowego otrzymują wismodegib, a w przypadku niepowodzenia leczenia mogą zostać zakwalifikowani do terapii cemipilmabem. Chorzy na raka kolczystokomórkowego otrzymują leczenie cempilimabem.
Każdy pacjent przed rozpoczęciem powyższego leczenia, musi zostać do niego zakwalifikowany przez komisję wyznaczoną przez NFZ. Taka kwalifikacja odbywa się wirtualnie w systemie SMPT, a przypadki chorych są zgłaszane przez onkologów, opiekujących się chorymi.
Chemioterapia
Nie ma danych dotyczących pacjentów z rakiem kolczystokomórkowym w fazie rozsiewu, które potwierdzałyby jednoznacznie skuteczność chemioterapii z cisplatyną w monoterapii lub w kombinacji z 5-fluorouracylem, interferonem, kwasem cis-retinowym. Dostępne są doniesienia o potencjalnej skuteczności inhibitorów EGFR (cetuksymab, gefitynib), które wymagają jednak przeprowadzenia dalszych badań klinicznych.
Ważne!
Leczenie systemowe nowotworów skóry odbywa się w ramach programów lekowych: programu B.125 dla zaawansowanego raka kolczystokomórkowego, programu B.117 dla raka z komórek Merkla i programu B.88 dla zaawansowanego raka podstawnokomórkowego.
Badania kontrolne
Po zakończeniu leczenia ważne są badania kontrolne w poradni, ale także samodzielne oglądanie skóry. Zwracaj uwagę na nowe guzki na skórze lub pod skórą, szczególnie w pobliżu blizn po leczeniu chirurgicznym. W przypadku podejrzanych zmian niezwłocznie udaj się do lekarza!
Badania kliniczne
Gdzie szukać informacji o badaniach klinicznych?
W tej chwili nie ma jednego miejsca zbierającego tego typu informacje. Można ich szukać na stronach internetowych poszczególnych ośrodków. W zakładkach “badania kliniczne” dużych ośrodków leczących można znaleźć informacje, jakie badania są aktualnie realizowane w danej instytucji. Należy pytać o takie informacje także bezpośrednio w swoim ośrodku leczącym.
Informacje na temat badań klinicznych możesz znaleźć również na stronach:
https://abm.gov.pl/ (badania kliniczne finansowane przez Agencję Badań Medycznych)
Twoje zdanie na temat Centrum Kryzysowego jest dla nas ważne!
Twoja opinia pomoże nam przy tworzeniu treści na Centrum Kryzysowym i rozwijaniu portalu – wyrazisz ją, wypełniając naszą ankietę (kliknij tutaj). Jeśli jesteś zadowolony/zadowolona z korzystania z naszej strony, prosimy: poleć Centrum Kryzysowe dalej!
Diagnostyka i leczenie są skomplikowanymi kwestiami, na które składa się wiele czynników. W Twojej głowie może pojawić się wiele pytań, dlatego zachęcamy do zapoznania się z dodatkowymi materiałami:
Webinar „O ochronie i leczeniu nowotworów skóry. Webinary dla pacjentów i ich bliskich”
O leczeniu nowotworów skóry – prof. dr hab. n. med. Piotr Rutkowski
Sesja Q&A na temat leczenia nowotworów skóry – odpowiada Płk. dr hab. n. med. Witold Owczarek
Sesja Q&A na temat leczenia nowotworów skóry – odpowiada dr hab. n. med. Bożena Cybulska-Stopa
Profilaktyka skóry przed wakacjami oraz sesja Q&A dla pacjentów z nowotworami skóry – część II
„O życiu z rakiem i po raku: Praktyczny poradnik dla każdego” pod red. prof. Krystyny de Walden-Gałuszko