Znajdziesz tu ścieżkę pacjenta, która zawiera informacje na temat diagnostyki i leczenia.
Treści, które znajdują się na stronie zostały opracowane zgodnie z najnowszymi obowiązującymi standardami medycznymi. Pamiętaj, jednak że każdy przypadek jest inny, dlatego o wszystko dopytuj swojego lekarza. Trzymamy za Ciebie kciuki!
Ostatnia aktualizacja: 28 listopada 2024
Czym jest rak jelita grubego?
Rak jelita grubego to nowotwór złośliwy, który rozwija się w jelicie grubym.
Jelito grube składa się z najdłuższego odcinka zwanego okrężnicą i rozwijający się tam nowotwór to rak okrężnicy. Końcowy odcinek jelita grubego stanowi odbytnica, gdzie może rozwinąć się rak odbytnicy. Odbyt stanowi otwarcie odbytnicy na zewnątrz, nowotwory rozwijające się w tym miejscu, czyli raki odbytu są niezwykle rzadkie i stanowią odrębną chorobę nowotworową.
Rak jelita grubego występuje częściej u mężczyzn niż̇ u kobiet. W Polsce każdego roku jest rozpoznawany u około 55 na 100 000 mężczyzn i u około 40 na 100 000 kobiet. Zajmuje on trzecie miejsce wśród wszystkich nowotworów pod względem zachorowań i zgonów. Większość́ pacjentów z rakiem jelita grubego ma ponad 60 lat w momencie rozpoznania, a rak ten rzadko występuje przed 40. rokiem życia. W 90-95% przypadków zachorowanie na nowotwór złośliwy jelita grubego jest sporadyczne, w pozostałych 5-10% występuje podłoże dziedziczne.
Objawy raka jelita grubego
Objawy raka jelita grubego zależą od jego lokalizacji i stopnia zaawansowania.
W większości przypadków rak jelita grubego we wczesnej fazie nie wywołuje żadnych objawów – najczęstszym symptomem jest utajone krwawienie – niewidoczne gołym okiem. Jeżeli występują, mogą być bardzo niewyraźne i niespecyficzne, czyli takie które występują powszechnie u osób nie chorujących na raka, dlatego łatwo unikają naszej uwadze. Bardzo ważne jest wyrobienie sobie nawyku samokontroli swojego organizmu. Istotna jest obserwacja rytmu wypróżnień czy obecności krwi w kale.
Możliwe objawy raka jelita grubego:
- Zmiana rytmu wypróżnień, zwłaszcza trwająca dłużej niż 6 tygodni
- Jawne krwawienie z odbytu
- Smoliste stolce – koloru czarnego – zawierają strawioną krewu
- Zmęczenie i gorsza tolerancja wysiłku. Takie objawy są konsekwencją niedokrwistości (małej liczby czerwonych krwinek i hemoglobiny) w wyniku utraty krwi
- Utrata masy ciała
- Dolegliwości bólowe brzucha
- Wyczuwalny guz w jamie brzusznej
- Ból przy wypróżnianiu
- Poczucie niepełnego wypróżnienia
Połączenie tych dolegliwości, zwłaszcza trwających dłuższy czas, powinno wzbudzić nasze podejrzenie i stanowić podstawę do konsultacji lekarskiej i zlecenia dalszych badań.
Z jakim lekarzem się skonsultować?
- Lekarz rodzinny: pierwszym krokiem może być wizyta u lekarza rodzinnego, który przeprowadzi wstępne badanie i, jeśli uzna za konieczne, skieruje Cię na koloskopię lub do specjalisty gastroenterologa.
- Gastroenterolog: to lekarz specjalizujący się w diagnostyce i leczeniu chorób układu pokarmowego, gruczołów trawiennych i dróg żółciowych.
- Onkolog: jeśli badania potwierdzą obecność nowotworu, zostaniesz skierowany/a do onkologa, który zaplanuje dalsze leczenie.
Warto wiedzieć
Przy podejrzeniu nowotworu jelita grubego może zostać założona karta DiLO (Diagnostyki i Leczenia Onkologicznego), która ma na celu przyspieszenie ścieżki diagnostycznej i leczniczej
Jakie są czynniki ryzyka rozwoju raka jelita grubego?
Obecnie nie wiemy dokładnie, dlaczego u kogoś rozwinie się rak jelita grubego. Natomiast znane są pewne czynniki ryzyka – pewne cechy, które zwiększają ryzyko naszego zachorowania. Czynniki ryzyka nie stanowią samej w sobie przyczyny zachorowania. Są osoby z czynnikami ryzyka, u których rak nigdy nie wystąpi. Są też osoby, które zachorowały na raka jelita grubego pomimo braku takich czynników.
Pewne czynniki ryzyka mogą być od nas niezależne tj. wiek, predyspozycja genetyczna. Inne są związane z naszym stylem życia i czynnikami środowiskowymi.
Czynniki związane z trybem życia:
Dieta bogata w czerwone mięso:
(wołowina, wieprzowina, baranina, jagnięcina), szczególnie wysoko przetworzone (parówki, mielonki) i w tłuszcze zwierzęce może silnie wpływać na rozwój nowotworów jelita grubego. Wynika to nie tylko z nadmiernej kaloryczności, ale najprawdopodobniej również z ekspozycji na kancerogeny (substancje rakotwórcze) zawarte w potrawach mięsnych przygotowanych w wysokiej temperaturze.
Alkohol:
Dzienne spożycie powyżej 2 drinków na dobę (ok 30 g etanolu) zwiększa dwukrotnie ryzyko zachorowania na raka jelita grubego.
Otyłość i siedzący tryb życia
Generalnie u osób otyłych dochodzi do rozwoju nieprzerwanego stanu zapalnego o niskim nasileniu, a to właśnie zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów. Każdy kolejny kilogram tłuszczu w sposób zauważalny podnosi ryzyko rozwoju raka jelita grubego. Chodzi głównie o tłuszcz trzewny, czyli otaczający narządy jamy brzusznej.
Nikotynizm
Ryzyko zachorowania na raka jelita grubego wzrasta wraz z liczbą wypalanych papierosów oraz latami nałogu. Ryzyko zmniejsza się do zera dopiero po 30 latach od rzucenia nałogu.
Niektóre problemy medyczne mogą zwiększać ryzyko zachorowania na raka jelita grubego:
Obecność polipów w jelicie grubym
Nieusunięte mogą przekształcić się w raka
Niektóre choroby przewlekłe
Takie jak cukrzyca (wysokie stężenie insuliny we krwi inicjuje nowotwory), nadciśnienie tętnicze (wiąże się z około 15% wzrostem ryzyka zachorowania na nowotwory jelita grubego i odbytnicy) czy wysoki poziom cholesterolu (zbyt wysokie stężenie złego cholesterolu i trójglicerydów we krwi oraz obniżony poziom cholesterolu dobrego tworzą tzw. zespół metaboliczny. Jak wykazują badania epidemiologiczne osoby, które na niego cierpią, mają podwyższone ryzyko zachorowania na raka jelita grubego).
Niektóre choroby zapalne jelit
Takie jak choroba Leśniewskiego-Croha lub wrzodziejące zapalenie jelit. Przewlekły stan zapalny jelit może doprowadzić do rozwoju nowotworu. Ryzyko wzrasta wraz z czasem trwania choroby i ciężkością jego przebiegu.
Przebyta radioterapia w obszarze miednicy czy jamy brzusznej
Napromienianie w tych obszarach może skutkować dolegliwościami i stanem zapalnym przewodu pokarmowego.
Rak jelita grubego rozwija się ze zmian łagodnych – gruczolaków przyjmujących postać polipów. Proces przemiany trwa najczęściej kilkanaście lat. Badania takie jak kolonoskopia i badanie kału na krew utajoną (FOBT) pozwalają uniknąć choroby lub zdiagnozować ją na wczesnym etapie.
Profilaktyka raka jelita grubego
Szacuje się iż zmiana stylu życia może obniżyć zagrożenie tym nowotworem nawet o 70%!
Co możesz zrobić, by zmniejszyć ryzyko zachorowania?
- Rzucić palenie i ograniczyć spożycie alkoholu w przypadku osób pijących.
- Zadbać o odpowiednią dietę. Wskazana jest zmiana nawyków żywieniowych poprzez ograniczenie czerwonego mięsa na rzecz białka zawartego w produktach mlecznych, rybach i drobiu. Wiąże się to najprawdopodobniej z zawartością metioniny w tych produktach, związku biorącego udział w naprawie DNA. Korzystne działanie ma również dieta bogata w owoce i warzywa. Zalecanych jest co najmniej 5 porcji dziennie. Spożycie dużej ilości błonnika przyśpiesza pasaż jelitowy, co może skracać kontakt czynników rakotwórczych ze śluzówka jelita.
- Pamiętać o regularnej aktywności fizycznej. Pozwala ona utrzymać prawidłową masę ciała. Zaleca się zachowanie aktywności ruchowej na poziomie co najmniej 30 min umiarkowanego wysiłku przez 5 dni w tygodniu.
- Uważać na leki przeciwzapalne. Długotrwałe stosowanie takich leków, np. aspiryny, może zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Jednakże z uwagi na możliwe działania niepożądane (krwawienia, udar krwotoczny) ich stosowanie wyłącznie jako zapobieganie nowotworowi nie jest zalecane. W przypadku ich zastosowania z innych powodów, np. kardiologicznych, stanowi to dodatkową korzyść.
- Suplementować wapń i witaminę D. Może to odgrywać rolę w profilaktyce pierwotnej raka jelita grubego. Zarówno badania obserwacyjne, jak i badania z randomizacją, wykazały redukcję ryzyka wystąpienia gruczolaków jelita grubego o ok. 30-40%. Suplementowana dawka wapnia wahała się pomiędzy 700 a 1300 mg na dobę. Na podstawie tych badań Amerykańskie Towarzystwo Gastroenterologiczne rekomenduje stosowanie preparatów wapnia jako profilaktyki u pacjentów z występującymi polipami w jelicie grubym.
Witamina D3 wykazuje działanie powiązane z pierwiastkiem wapnia. Brakuje jednak jednoznacznych danych, iż jej suplementacja może zmniejszyć ryzyko wystąpienie raka jelita grubego. Jednocześnie badania nad tym związkiem wykazały, iż osoby ze stężeniem w surowicy witamin D3 powyżej 30 mg/ml mają o połowę mniejsze ryzyko zachorowania na ten nowotwór w stosunku do osób nie osiągających takiego poziomu.
Badanie przesiewowe w kierunku raka jelita grubego
To kolejny element profilaktyki tego nowotworu. Celem skryningu jest wykrycie zmian przednowotworowych u zdrowej populacji oraz wczesnych postaci raka pozwalających na skuteczne leczenie. W wielu krajach funkcjonują programy badań przesiewowych wykorzystujące różne metody skryningowe. Należą do nich: badanie kału na krew utajoną (FOBT) i kolonoskopia.
Badanie kału na krew utajoną (FOBT):
Guz jelita grubego może uwalniać śladowe ilości krwi niewidoczne gołym okiem, które możemy stwierdzić testem FOBT. Należy pamiętać, iż inne nienowotworowe choroby jelit mogą dawać dodatni wyniku testu FOBT. W przypadku dodatniego testu lekarz zaleca wykonanie kolonoskopii. Dlatego taki skryning nazywamy dwuetapowym. Słaba stroną testów FOBT jest ich mniejsza czułość czyli szansa na wykrycie stanów przedrakowych – polipów. Pomimo to wykonywany u osób między 50. a 74. rż co 1-2 lata test FOBT pozwala na zmniejszenie umieralności z powodu raka jelita grubego.
Kolonoskopia:
Jest podstawowym badaniem przesiewowym umożliwiającym obejrzenie całego jelita grubego. W przypadku stwierdzenia podejrzanej zmiany wykonywana jest biopsja, czyli pobranie drobnego fragmentu podejrzanej części jelita lub też usunięcie całego polipa do badania histopatologicznego.
W Polsce program badań przesiewowych oparty jest na kolonoskopii i realizowany w dwóch systemach: oportunistycznym (możemy się zgłosić na badanie sami) i zapraszanym. Od 2012 roku wysyłane są imienne, jednokrotne zaproszenia na kolonoskopię dla osób w wieku 55-64 lata.
Na kolonoskopię przesiewową można zgłosić się również bez zaproszenia. Dotyczy to osób w wieku 50-65 lat lub 40-65 lat, gdy występuje dodatni wywiad rodzinny w kierunku raka jelita grubego. Do badania nie są kwalifikowane osoby, które miały wykonaną kolonoskopię w ciągu ostatnich 10 lat. Lista pracowni endoskopowych oraz szczegóły programu przesiewowego dostępne są na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia.