Jakie są sposoby leczenia raka głowy i szyi?

Nowotwór dojrzały – do 25 proc. komórek niezróżnicowanych. Cechuje je powolna progresja, zazwyczaj ograniczona do narządu, w którym rak się rozwinął.

Nowotwór średniodojrzały – 25-50 proc. komórek niezróżnicowanych. Raki te mają względnie powolny wzrost, rzadko dają przerzuty odległe.

Nowotwór niedojrzały – 50 proc. komórek niezróżnicowanych. Cechuje je szybki wzrost miejscowy wzrost i częste przerzuty odległe.

Rzadkie, o agresywnym przebiegu klinicznym.

Wybór oraz zastosowanie różnych technik i metod operacyjnych w tym obszarze zależy od wielu czynników takich jak:

• lokalizacja nacieku nowotworowego (ucho, jama ustna, gardło, krtań itp.)
• stopień zaawansowania  narządowego
• rozległość i lokalizacja nacieku oraz sąsiedztwo struktur krytycznych (tętnice, nerwy, OUN itp.)
• typ histologiczny nowotworu

Stosowane metody to:

Niezwykle ważne w leczeniu nowotworów głowy i szyi jest zachowanie funkcji narządu oraz wygląd estetyczny. Leczenie chirurgiczne guzów ślinianki przyusznej i podżuchwowej oraz guzów tarczycy w obecnych czasach jest przeprowadzane z wykorzystywaniem monitoringu czynności nerwów (twarzowego i krtaniowych wstecznych). Pozwala to na zachowanie prawidłowej mimiki twarzy związanej z funkcją nerwu twarzowego oraz prawidłowej funkcji krtani podczas operacji tarczycy (co oznacza brak chrypki i duszności).

Optymalnie leczenie operacyjne powinno być prowadzone przez zespoły różnych specjalistów, zapewniające obok onkologicznie prawidłowego usunięcia guza również możliwość odtworzenia ubytków tkanek.

Do leczenia operacyjnego w pierwszej kolejności kwalifikowani są pacjenci z guzami w stopniu zaawansowania T1 – T2. Na tym etapie istnieje możliwość zastosowania nowoczesnych technik chirurgii małoinwazyjnej. Leczenie nowotworów na tym etapie zawansowania daje dobre efekty pod wieloma względami. Pobyt chorego w szpitalu jest krótki, proces gojenia jest szybki, zakres resekcji nie zostawia ubytków w zakresie tak ważnych funkcji fizjologicznych jak mowa, oddychanie czy przyjmowanie posiłków. To brak defektów kosmetycznych w zakresie twarzy, szybki powrót chorego do rodziny, życia w społeczeństwie i czynności zawodowych.

Nowotwory regionu głowy i szyi w stopniu zaawansowania T3 i T4 kwalifikujące się do leczenia chirurgicznego wymagają czasami jednoczasowej rekonstrukcji ubytku tkankowego w celu przywrócenia funkcjonalności narządu. Chory do takiego zabiegu jest odpowiednio przygotowywany poprzez tzw. proces prehabilitacji. Pacjent powinien zostać poinformowany o każdym etapie leczenia, w tym przygotowaniu do zabiegu i sytuacji po nim (m.in. o tym, jak będzie przebiegał proces przyjmowania pokarmów, sposób mówienia, tor oddychania oraz jak będzie wyglądał po rekonstrukcji ubytku np. policzka, języka itp.) Takie informacje przekazuje lekarz, neurologopeda, fizjoterapeuta, pielęgniarka oraz psycholog. W przypadku nowotworów w dużym stopniu zaawansowania leczenie chirurgiczne niejednokrotnie ma charakter ratujący np. w przypadku rozległych raków krtani z naciekiem chrząstek lub po niepowodzeniach po radioterapii/radiochemioterapii. Wówczas całkowite usunięcie narządu krtani jest metodą lecenia z wyboru.

Alternatywną i równoważną dla chirurgii metodą leczenia jest radioterapia radykalna czyli naświetlanie guza energią promienistą. 

Radioterapia powinna być realizowana przy użyciu nowoczesnych technologii, takich jak napromienianie 3D konformalne (napromienianie, w którym kształt napromienianego pola jest precyzyjnie dostosowany do kształtu guza za pomocą trójwymiarowego planowania leczenia na podstawie badań obrazowych) czy też napromienianie o modulowanej intensywności wiązki promieni (IMRT), które zapewnia optymalną na chwilę obecną ochronę prawidłowych tkanek.

Chirurgia i radioterapia często są wykorzystywane łącznie w ramach leczenia skojarzonego. Najczęściej zwykłą kolejność stanowi napromienianie uzupełniające zabieg operacyjny.

Może być stosowana w dwojaki sposób. W ramach leczenia z zamiarem wyleczenia chemioterapia jest kojarzona z napromienianiem (najczęściej z jednoczesnym użyciem leku o nazwie cisplatyna), zaś w przypadkach zaawansowanych – z zamysłem zwiększenia prawdopodobieństwa wyleczalności miejscowej oraz jako inna możliwość zapobiegająca okaleczającym zabiegom chirurgicznym.

W badaniach  jednoznacznie wykazano, że w takiej sytuacji jednoczesna chemioradioterapia jest skuteczniejsza od wyłącznego napromieniania, choć kosztem ryzyka nasilonych działań niepożądanych. Jednak ta możliwość jest wskazana jedynie dla chorych w dobrym stanie ogólnym i bez dodatkowych chorób.

Inną możliwość leczenia skojarzonego stanowi dodanie wstępnej chemioterapii przed jednoczesną chemioradioterapią, co jest ważne przede wszystkim w przypadkach masywnych przerzutów do węzłów chłonnych szyi. Chemioterapia może być także samodzielnym leczeniem łagodzącym objawy u chorych z nieoperacyjnymi nawrotami lub przerzutami odległymi. Standardowy schemat chemioterapii składa się z 2 leków niszczących komórki raka: cisplatyny i 5-fluorouracylu. U chorych w gorszym stanie ogólnym można rozważyć leczenie innym lekiem – metotreksatem.  W ciągu ostatnich lat wprowadzono także do leczenia nowe leki uszkadzające bezpośrednio komórki raka. Pierwszy z tych leków – cetuksymab – stosuje się jednocześnie z radioterapią lub  łącznie z chemioterapią w razie nawrotu choroby lub przerzutów odległych.

Skuteczna w terapii chorych na raka regionu głowy i szyi w stadium rozsiewu (np. rak jamy ustnej, gardła, krtani).

Immunoterapia nowotworów głowy i szyi w postaci cząsteczek niwolumab jest refundowana w ramach programu lekowego. Działanie tej metody polega na wykorzystaniu uniwersalnego mechanizmu odblokowania zablokowanego przez raka układu odpornościowego. Zaczyna on z powrotem widzieć i zwalczać komórki nowotworowe.

Jak informuje New England Journal of Medicine – działająca na układ odpornościowy cząsteczka immunokompetentna niwolumab ponad dwukrotnie wydłuża okres przeżycia pacjentów z zaawansowanymi nowotworami głowy i szyi. Immunoterapia powoduje mniej skutków ubocznych niż chemioterapia. Korzyści z leczenia immunologicznego są szczególnie widoczne u pacjentów z dodatnim wynikiem testów na obecność wirusa HPV.

To terapia nakierowana na konkretne zaburzenie molekularne. Polega na znalezieniu tzw. celu molekularnego, czyli cechy lub procesu w nowotworze, który można zahamować lub zaktywować, aby zniszczyć lub ograniczyć rozwój komórek nowotworowych.