Znajdziesz tu ścieżkę pacjenta, która zawiera informacje na temat diagnostyki i leczenia.

Treści, które znajdują się na stronie zostały opracowane zgodnie z najnowszymi obowiązującymi standardami medycznymi. Pamiętaj, jednak że każdy przypadek jest inny, dlatego o wszystko dopytuj swojego lekarza. Trzymamy za Ciebie kciuki!

wprowadzenie

Ostatnia aktualizacja: 26 listopada 2024

Czym jest rak głowy i szyi?

Nowotwory głowy i szyi to guzy znajdujące się w obszarze pomiędzy podstawą czaszki a obojczykami, za wyjątkiem mózgu i gałki ocznej. Innymi słowy to nowotwory górnego odcinka drogi oddechowo-pokarmowej poczynając od warg do poziomu części szyjnej przełyku. W większości (w 90 proc.) wywodzą się z nabłonka wielowarstwowego płaskiego.

Dość liczna grupa nowotworów rozwija się w gruczołach ślinowych, tarczycy i gruczołach przytarczycowych, tkance miękkiej, kościach oraz skórze. Najrzadsze w tej grupie są raki drobnokomórkowe pochodzenia neuroendokrynnego oraz raki skóry typu Merkla.

Płaskonabłonkowe raki głowy i szyi stanowią około 5 proc. wszystkich rozpoznawanych w Polsce nowotworów złośliwych. Osoby z takim rozpoznaniem narażone są na zwiększone ryzyko wystąpienia drugiego niezależnego nowotworu. Wynosi ono 2 proc. rocznie i 36 proc. w ciągu 20 lat. Na ten typ nowotworów częściej zapadają mężczyźni (7 proc.) niż kobiety (1 proc.). W Polsce rocznie występuje ok. 6000 nowych zachorowań. W ciągu ostatnich 10 lat ta liczba wzrosła o 24 proc.

Ścieżkę pacjenta przygotowała

Specjalistka onkologii klinicznej, psychoonkolog. Pracuje w Szpitalu Specjalistycznym im. L. Rydygiera w Krakowie.

dr n. med. Łucja Weselik specjalista otolaryngolog

Jakie są objawy raka głowy i szyi?

Nowotwory głowy i szyi ze względu na swoje umiejscowienie rozwijają się skrycie, wywołując objawy niecharakterystyczne. Często przypominają one objawy towarzyszące banalnym infekcjom górnych dróg oddechowych. Są to:

ból gardła
pieczenie języka
niegojące się owrzodzenie oraz/lub czerwone albo białe naloty w jamie ustnej
ból podczas połykania lub trudności z połykaniem
przewlekła chrypka
niedrożność nosa lub krwawy wyciek z nosa
guz na szyi

Jeżeli jeden z powyższych objawów utrzymuje się nieprzerwanie przez 3 tygodnie i jeżeli nie ma poprawy klinicznej po zastosowanym leczeniu np. po leczeniu przeciwzapalnym (antybiotyki, leki sterydowe, leki objawowe, NLPZ), w pierwszej kolejności zgłoś się do lekarza POZ, tzw. lekarza rodzinnego, który zweryfikuje, czy objawy są na tyle swoiste i nie są związane z infekcją wirusową czy bakteryjną. Jeżeli uzna, że dolegliwości nie są związane z infekcją, skieruje Cię do lekarza specjalisty otolaryngologa.

Jakie badanie wykonuje się w pierwszej kolejności?

Lekarz otorynolaryngolog przeprowadzi dokładny wywiad oraz specjalistyczne badanie otolaryngologiczne – w pierwszej kolejności:

uszu
nosa
części nosowej gardła
jamy ustnej
gardła środkowego
gardła dolnego i krtani

Takie badanie jest nieinwazyjne i niebolesne. Lekarz specjalista zbada również palpacyjnie szyję (badanie dotykiem).

W przypadku stwierdzonych odchyleń od stanu prawidłowego zaleci Ci odpowiednie leczenie albo dodatkowe badania takie jak:

Badanie nasofiberoskopem Zwiń Rozwiń

Pozwoli na dokładną ocenę: jamy nosowej, części nosowej i ustnej gardła, krtani oraz gardła dolnego. Większość gabinetów specjalistycznych oraz Poradni Otolaryngologicznych w obecnych czasach dysponuje sprzętem do przeprowadzenia badania nasofiberokopem w obszarze głowy i szyi. Podczas badania pacjent przyjmuje pozycję siedzącą, a lekarz wprowadza elastyczny endoskop (urządzenie z kamerką na końcu) przez nozdrze, by oglądać się górne drogi oddechowe. U osób wrażliwych istnieje możliwość znieczulenia błony śluzowej nosa i gardła środkiem znieczulającym w sprayu. W przypadku wykrycia podejrzanych zmian można pobrać wycinki tkanek do badania histopatologicznego.

USG szyi Zwiń Rozwiń

To badanie obrazowe, które wykorzystuje się do oceny stanu narządów w obrębie szyi oraz jamy ustnej. Jest nieinwazyjne i bezbolesne, nie wymaga od Ciebie specjalnego przygotowania. Ultrasonografia może być ukierunkowana na tarczycę, krtań, węzły chłonne czy ślinianki. Przed badaniem mężczyznom zaleca się zgolenie zarostu, ponieważ żel do USG rozprowadza się bezpośrednio na skórze, a głowica powinna mieć bezpośrednią styczność z jej powierzchnią.

Tomografia komputerowa Zwiń Rozwiń

TK to zaawansowane badanie diagnostyczne polegające na wykonaniu kilku tysięcy zdjęć określonego narządu/narządów przez nowoczesny aparat rentgenowski (pod różnymi kątami i płaszczyznami), które komputer łączy w trójwymiarowy obraz. To oznacza, że zostaniesz poproszony/a o leżenie w bezruchu przez kilkanaście minut na wąskim stole, który wjeżdża do środka skanera. Nie martw się, skaner nie jest zamkniętym tunelem, będziesz widzieć, co się dzieje wokół Ciebie. Co pozwala wykryć to badanie? Możliwe nieprawidłowości, pozwala też określić dokładne umiejscowienie choroby, ale też monitorować skuteczność leczenia.

Badanie Tomografii Komputerowej wykonuje się z kontrastem lub bez. Kontrast jest związkiem chemicznym, który pozwala na wykonanie szczegółowych obrazów narządów wewnętrznych i poprawia jakość badania. Środki kontrastowe trafiają do organizmu drogą dożylną, doustną lub doodbytniczą. Z reguły środki kontrastowe należą do substancji bezpiecznych, aczkolwiek mogą wywołać objawy alergiczne. Ostateczną decyzję co do podania substancji podejmuje lekarz po weryfikacji ankiety, którą wcześniej wypełnił/a pacjent/ka.

Przed badaniem Tomografii Komputerowej bez kontrastu należy nie jeść przynajmniej 6 godzin. Picie wody niegazowanej jest dozwolone na ok. 2-3 godziny przed badaniem. Pacjent/ka powinien/na przyjąć wszystkie swoje leki w dniu badania oraz przynieść aktualne wyniki badania kreatyniny oraz poprzednie wyniki badań TK.

Pamiętaj, że przed badaniem dostaniesz od pracowni dokładne wytyczne, według których powinneś/aś się przygotować do tomografii. Mogą się one różnić od przedstawionych przez nas zaleceń.

Rezonans magnetyczny Zwiń Rozwiń

To zaawansowane badanie obrazowe polegające na generowaniu fal magnetycznych przez cząsteczki wody pod wpływem fal radiowych. Sygnał jest wychwytywany i przetwarzany komputerowo. Badanie jest przeprowadzane w pracowni rezonansu magnetycznego. Rezonans magnetyczny pozwala wykryć możliwe nieprawidłowości i określić dokładne ich umiejscowienie oraz monitorować skuteczność leczenia.

Biopsja cienkoigłowa Zwiń Rozwiń

Polega na wykonaniu nakłucia cienką igłą podejrzewanego miejsca w narządzie, a następnie zaaspirowaniu, czyli zassaniu niewielkiego fragmentu tkanki – tzw. zawiesiny komórek do specjalnej strzykawki. Przygotowanie do tego badania należy rozpocząć na tydzień przed planowanym zabiegiem. Należy wówczas (w porozumieniu z lekarzem) odstawić środki zawierające w składzie kwas acetylosalicylowy i leki przeciwbólowe zawierające ibuprofen czy naproksen. Należy także poinformować lekarza o przyjmowanych lekach przeciwzakrzepowych oraz o wszystkich innych preparatach przyjmowanych stale. Na kilka godzin przed biopsją cienkoigłową nie powinno się przyjmować napojów i pokarmów.

Kto jest szczególnie narażony na zachorowanie?

W grupie ryzyka nowotworów głowy i szyi znajdują się osoby w wieku 40-65 lat, wieloletni palacze, osoby nadużywające alkoholu, kobiety i męźczyźni o doświadczeniu ryzykownych zachowań seksualnych oraz osoby, u których przez ponad trzy tygodnie występował jeden z 6 wyżej wymienionych objawów niezwiązanych z infekcją górnych dróg. Szczyt zachorowań na większość tego typu nowotworów przypada na okres po 45. roku życia. Jedynie rak nosowej części gardła występuje w grupie wiekowej 15-35 lat oraz po 50. roku życia.

Pamiętaj!

Ryzyko rozwoju choroby nowotworowej w rejonie głowy i szyi zwiększają: palenie tytoniu, picie alkoholu i zarażenie wirusem brodawczaka ludzkiego – HPV.

Ryzyko zachorowania u osób, które regularnie piją alkohol i palą, jest 10-20 razy wyższe niż u osób niepalących/niepijących.

Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka głowy i szyi

Ryzyko powstania pierwotnego, a następnie ryzyko rozwoju kolejnych nowotworów pierwotnych jest wprost proporcjonalne do czasu i intensywności używania tytoniu. Z kolei przedłużone spożywanie alkoholu, w zależności od konsumowanej ilości, dwu- lub trzykrotnie zwiększa ryzyko zachorowania na raka.

Ważnym czynnikiem mającym wpływ na rozwój raka głowy i szyi, a przede wszystkim jamy ustnej i gardła środkowego jest infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego (Human Papilloma Virus – HPV).

Innymi czynnikami ryzyka są:

wiek
status społeczno-ekonomiczny
brak higieny jamy ustnej
zła dieta
drażnienie błony śluzowej np. poprzez źle dopasowane protezy
nieleczone stany zapalne
narażenie na pył drzewny i węglowy, nikiel
substancje używane w przemyśle tekstylnym i podczas obróbki skór

Profilaktyka nowotworów głowy i szyi

Od 2017 roku na terenie całej Polski jest realizowany Program Profilaktyki Nowotworów Głowy i Szyi, a projekt dotyczący jego kontynuacji jest aktualnie w opracowaniu. Do programu badań profilaktycznych kwalifikowane są osoby z grupy wiekowej 40-65 lat (osoby aktywne zawodowo!), znajdujące się w grupie ryzyka (tj. są wieloletnimi palaczami, nadużywają alkoholu, mają doświadczenie ryzykownych zachowań seksualnych), u których przez ponad 3 tygodnie występuje jeden z 6 w/w objawów.

Czynnikiem wykluczającym jest przebyte leczenie z powodu nowotworów głowy i szyi oraz występowanie w/w objawów trakcie trwania infekcji wirusowej lub bakteryjnej.

Osoba spełniająca kryteria włączenia do programu może wziąć w nim udział raz na 24 miesiące.

Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na głowy i szyi należy:

pamiętać o szczepieniach przeciw HPV chłopców i dziewczynek przed inicjacją seksualną – więcej na ten temat tutaj
rzucić palenie i picie alkoholu, szczególnie wysokoprocentowego
dbać o prawidłową higienę jamy ustnej

Jak dostać właściwą diagnozę?

Ścieżka pacjenta

Wsparcie psychologiczne

Dowiedz się więcej

Wsparcie socjalne

Dowiedz się więcej

Dodatkowe materiały